Dane badawcze (Research Data) to informacje, w szczególności zebrane fakty, liczby, które mogą posłużyć badaniom i być traktowane jako podstawa do dalszego wnioskowania, dyskusji lub obliczeń. Przykładowe dane obejmują: statystyki, wyniki eksperymentów, pomiarów, obserwacji wynikających z badań terenowych, ankiety, nagrania wywiadów i zdjęć.
(Guidelines on Open Access to Scientific Publications and Research Data in Horizon 2020 z dn. 11 grudnia 2013 r.)
Zgodnie z Zaleceniem Komisji Europejskiej z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostępu do informacji naukowej i jej ochrony oraz wytycznymi zawartymi w Kierunkach rozwoju dostępu do publikacji i wyników badań w Polsce, dążenie do zapewnienia otwartego dostępu do wyników badań finansowanych ze środków publicznych powinno również dotyczyć danych badawczych. Zaleca się jednostkom naukowym oraz indywidualnym badaczom udostępnianie danych badawczych z uwzględnieniem rozwiązań oraz światowych trendów i dobrych praktyk w zakresie otwartego udostępniania danych badawczych.
Zasady otwartości danych powstałych ze środków publicznych określa "Ustawa z 11 sierpnia 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego". Istotna dla beneficjentów projektów finansowanych ze środków publicznych jest treść Artykułu 22 Ustawy: "Dane badawcze, będące w posiadaniu podmiotów o których mowa w art 7. ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, podlegają bezpłatnie ponownemu wykorzystywaniu, jeżeli zostały wytworzone lub zgromadzone w ramach działalności naukowej finansowanej ze środków publicznych oraz są już publicznie udostępniane w systemie teleinformatycznym podmiotu zobowiązanego, w szczególności w repozytorium instytucjonalnym lub tematycznym. Podmiot zobowiązany, udostępniając te dane, wraz z ich udostępnieniem informuje o braku warunków ponownego wykorzystywania albo określa te warunki."
Zasady FAIR:
Findable
-
zbiór danych opatrzony jest metadanymi, które umożliwiają odnalezienie tego zbioru zarówno przez ludzi jak i programy komputerowe,
-
do zbioru przypisany jest unikalny identyfikator (np. DOI), który stanowi jednocześnie element metadanych opisujących ten zbiór,
-
metadane są indeksowane w ogólnodostępnych bazach danych umożliwiających ich przeszukiwanie
Accessible
-
dostęp do zbioru danych, a przynajmniej do metadanych, możliwy jest bezpośrednio poprzez unikalny identyfikator i nie wymaga dodatkowych narzędzi ani oprogramowania;
-
metadane są zawsze dostępne, nawet jeśli sam zbiór danych został już usunięty lub przeniesiony;
-
czasami ograniczenie dostępu do danych jest zasadne zgodnie z zasadą: „as open as possible as closed as necessary”. Dane mogą być zamknięte ze względów etycznych bądź prawnych, także wówczas gdy ujawniają informacje wpływające na bezpieczeństwo lub obronność kraju lub gdy ujawniają informacje, które uniemożliwią uzyskanie patentu lub inną formę komercjalizacji badań
Interoperable
-
dane oraz metadane są dostarczone w formacie zapewniającym łatwy odczyt i przetwarzanie zarówno przez ludzi jak i komputery;
-
zbiory danych i metadane je opisujące zawierają odnośniki do innych powiązanych z nimi zbiorów;
-
metadane muszą być powszechnie zrozumiałe, zapewnia to wykorzystanie przyjętych schematów opisywania danych np. w słownikach kontrolowanych.
Reusable
-
metadane zawierają liczne atrybuty dokładnie opisujące zbiór danych i uławiające użytkownikom określenie ich przydatności dla ich własnych badań;
-
zbiór danych zawiera licencję określającą jednoznacznie warunki ponownego wykorzystania i przetwarzania danych;
-
metadane wyraźnie określają autora oraz miejsce powstania danych;
-
metadane są skonstruowane według ogólnie przyjętych standardów specyficznych dla danej dyscypliny oraz rodzaju danych.
Przydatne linki:
Pilotaż otwartych danych badawczych w programie Horyzont 2020
FAIR-Aware – narzędzie w formie ankiety z pytaniami, które przypisane są do poszczególnych zasad FAIR. Odpowiedzi mają określić poziom znajomości zasad, ale z narzędzia skorzystać mogą także osoby, które dopiero chcą zapoznać się z tym tematem
FAIR self assessment tool - zestaw pytań, które zastosować można w ocenie stopnia FAIR udostępnionych bądź przygotowywanych do udostępnienia zestawów danych badawczych
How to FAIR - zbiór materiałów edukacyjnych w formie kursu online oraz krótkich wypowiedzi badaczy, którzy opowiadają o swoich projektach i danych
